Sławni Tarnogórzanie – Tarnowskie Góry

Tarnowskie Góry - Oficjalny serwis informacyjny

Biuletyn Informacji Publicznej Ważne adresy Tłumacz Migam

Menu główne

Sławni Tarnogórzanie

Drukuj stronę
Drukuj

Józef Korol – Starosta tarnogórski urodził się 10 grudnia 1900 r. w Strzelcach Opolskich (wtedy Strzelce Wielkie), gdzie skończył szkołę powszechną, a w 1911 r. rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym w Opolu. W 1919 r. podjął studia prawnicze we Wrocławiu, które przerwał w związku z zaangażowaniem się w akcję plebiscytową, w której brali udział także jego ojciec Karol i brat Franciszek. Ojca podczas plebiscytu zamordowali niemieccy bojówkarze, a brat bestialsko pobity, został kaleką. W III powstaniu śląskim Korol działał głównie w wywiadzie. Podjął pracę urzędnika w Świętochłowicach, a jednocześnie wznowił studia prawnicze, jednak już na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Ukończył się w 1927 r., otrzymując dyplom magistra. Odtąd pełnił funkcję wicestarosty w Świętochłowicach. Pracował także społecznie: w Związku Powstańców Śląskich, Związku Akademików Górnoślązaków, w Narodowo-Chrześcijańskim Zjednoczeniu Pracy i w harcerstwie.

W 1931 r. zostaje mianowany starostą tarnogórskim. Jest dobrym organizatorem. Interesuje się wszystkimi dziedzinami życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego całego powiatu. Współpracuje ze wszystkimi tarnogórskimi działaczami narodowymi, na czele z wiceburmistrzem doktorem Bronisławem Hagerem. Korol zostaje jednak z Tarnowskich Gór przeniesiony już w lecie 1935 r. Mianowano go dyrektorem biur zarządu miejskiego w Chorzowie, a w kwietniu 1939 r. został wiceprezydentem miasta. Aktywnie działał w harcerstwie, a przede wszystkim miał czynny udział w akcjach antyniemieckich, za co władze hitlerowskie umieściły go w tzw. „Sonderfahndungsbuch” – księdze gończej, zawierającej nazwiska Polaków, którzy po opanowaniu śląska mieli zostać natychmiast aresztowani. Józef Korol z chwilą okupacji ukrywa się, a później angażuje w konspiracyjny ruch oporu. Zginął 27 sierpnia 1940 r. w Wiśle-Jaworniku w willi „Lusia” po półgodzinnej walce z policją. Pochowano go w Cieszynie i pośmiertnie odznaczono krzyżem Virtuti Militari. Jego imię nosi główna ulica jednej z tarnogórskich dzielnic – Bobrownik Śl.

Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1923

Jan Nowak – tarnogórski kronikarz

Urodził się 11 kwietnia 1887r. w Wodzisławiu Śląskim – syn Jana i Antoniny z Chrószczów. Jak większość wówczas młodych ludzi, rozpoczął swoją edukację w szkole niemieckiej. Cechowały go duże zdolności lingwistyczne, które zadecydowały o jego wyborach życiowych. Jan Nowak ukończył gimnazjum klasyczne w Raciborzu, po czym uczył się w Wodzisławiu miernictwa. Studiował również na Uniwersytecie Jagiellońskim (m.in. filozofię, literaturę, historię). Jednocześnie poznawał tajniki introligatorstwa i oprawiania obrazów.

W 1909r. objął pracę w urzędzie kastralnym w Raciborzu. Był działaczem narodowego Towarzystwa Polsko Górnośląskiego oraz organizatorem kółek śpiewaczych. Założył gazetę „Nowiny raciborskie”.
Pobyt w Konstantynopolu w latach 1913-1914 pozwolił mu uniknąć represji a jednocześnie był okazją do zapoznania się z językiem turecki, perskim i arabskim.

W 1919r. Jan Nowak zrealizował jedno ze swoich największych marzeń – otwarł w Tarnowskich Górach własną księgarnię – „Księgarnia Polska” wraz z introligatornią i warsztatem oprawy obrazów. Właśnie w tej księgarni odbywały się spotkania pierwszego tajnego komitetu. Jan Nowak podejmował działalność oświatową – organizował dla dorosłych bezpłatny kurs języka polskiego oraz literatury i historii polskiej a także rozwoził książki polskie dla mieszkańców wiosek.

Jan Nowak był członkiem Polskiego Komitetu Plebiscytowego a także prezesem Związku Powstańców. Brał udział w walkach na froncie północnym, w kompanii repeckiej w czasie protestu ludu śląskiego w III Powstaniu Śląskim.
W 1927 r. wydał “Kroniki miasta i powiatu Tarnowskie Góry”.
Wybuch wojny zmusił kronikarza do przeniesienia się do Krakowa. Tam pod przybranym nazwiskiem “Wodzisławski”, prowadził tajne nauczanie. Po wojnie zamieszkał w Zabrzu.

Zmarł 9 września 1959 r. – został pochowany w Tarnowskich Górach.

źródło:
Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1992

Fryderyk Antes

Urodził się 16 grudnia 1902 r. w Gliwicach w rodzinie kolejarskiej. Po ukończeniu szkoły powszechnej i gimnazjum, studiował w latach 1924-28 prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Od zakończenia studiów był pracownikiem administracyjnym w Urzędzie Wojewódzkim w Katowicach, a następnie w starostwie powiatowym w Katowicach, Rybniku, Świętochłowicach i Tarnowskich Górach.

W maju 1934 r. Fryderyk Antes wybrany został na burmistrza Tarnowskich Gór. Przyczynił się do rozbudowy obiektów komunalnych, stworzenia rynku pracy dla bezrobotnych i umacniania polskości. Za jego kadencji zaczęto popularyzować walory turystyczne regionu. W październiku 1934 r. podjęto uchwałę o otwarciu muzeum miejskiego i wydano odezwę w sprawie składania eksponatów. W 1935 r. przy Radzie Miejskiej powołano tzw. Komisję Propagandową będącą zalążkiem koła regionalnego. Komisję tą w 1938 r. przekształcono w Delegaturę Związku Propagandy Turystyki Województwa Śląskiego. Delegatura przyjmowała m.in. wycieczki krajoznawcze oraz penetrowała podziemia tarnogórskie z myślą o utworzeniu w mieście kopalni zabytkowej. Obowiązki burmistrza Antes pełnił do 15 lutego 1939 r. pozostawiając po sobie dobrą pamięć Tarnogórzan.

W chwili wybuchu wojny sprawował urząd starosty powiatowego w Rybniku. Poszukiwany przez Niemców przedostał się na Zachód, dzięki czemu uniknął śmierci. O wolność Polski walczył we Francji, a później przebywał w różnych jednostkach wojska polskiego w Wielkiej Brytanii. Do kraju powrócił w 1946 r. Stał się ofiarą stalinowskiego terroru. W 1950 r. aresztowano go w domu w Rybniku. Poddawano go okrutnemu śledztwu, oskarżano o szpiegostwo i zdradę państwa. Antes nie poddał się jednak, nie podpisał żadnego dokumentu ani przeciwko nikomu nie zeznawał. W 1951 r. skazano go na karę 10 lat pozbawienia wolności. Więziony był w Katowicach, Raciborzu, Cieszynie, Iławie, Bartoszycach i Rawiczu. Wolność odzyskał na mocy amnestii z 1956 r. Do 75 roku życia pracował jako radca prawny. Zmarł 27 stycznia 1991 r.

Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1923

Ks. Michał Lewek – długoletni proboszcz tarnogórski

Ks. Michał Lewek urodził się 21 września 1878 roku w Bralinie na Śląsku. Rodzice księdza – Jan i Franciszka z Grosków Lewkowie – prowadzili gospodarstwo rolne.

Michał Lewek po ukończeniu gimnazjum dostał się na studia teologiczne we Wrocławiu. 21 czerwca 1904 roku przyjął święcenia kapłańskie we Wrocławiu. W okresie studiów był również słuchaczem na kierunku ekonomicznym. Wtedy tak pisał o sobie:

„ …Niestety, wnet każdy na studia udający się Górnoślązak padał ofiarą germanizacji. Górny Śląsk, prawie aż do plebiscytu, nie posiadał dlatego własnej inteligencji, a ci którzy dzięki szczęśliwemu przypadkowi uniknęli germanizacji, musieli swą polskość zdobywać trudem i poświęceniem, gdyż często nad nimi zawisła groźba tzw. wilczego paszportu, czyli zakazu studiów na pruskich uczelniach. (…) Jeśli jednak ktoś chciał zostać w pełni uświadomionym Polakiem, musiał sam pilnie szukać sposobności dalszego dokształcania się. Dla mnie taką sposobnością było istnienie seminarium slawistycznego Uniwersytetu Wrocławskiego, prowadzonego przez znanego polonistę Władysława Nehringa a później, już za czasów mej działalności w Berlinie, prelekcje znanego na cały świat slawisty Berlińskiego Uniwersytetu Aleksandra Brücknera.”

Po studiach pracował jako wikary w Pławniowicach i jednocześnie był kapelanem zamkowym hrabiego Ballestrema. W 1911r. przeniesiono księdza do Berlina, gdzie pełnił funkcję polskiego „pierwszego wikarego” przy kościele św. Jadwigi. Czuwał nad ruchem charytatywnym. Był opiekunem polskich robotników sezonowych w Brandenburgii i na Pomorzu Zachodnim

Był członkiem Polskiej Rady Ludowej i Komitetu Narodowego. Wydawał w Berlinie organ prasowy Polskich Placówek Plebiscytowych pt.: „Tygodnik Górnośląski”.

1 października 1920 roku objął funkcję naczelnika Wydziału Kościelnego przy Polskim Komisariacie Plebiscytowym Bytomiu. Stworzył drugi ośrodek władzy kościelnej na Śląsku mając na uwadze księży uchodźców. Ksiądz Lewek był również Sekretarzem Sekcji Teologicznej specjalnego oddziału Śląskiego Związku Akademickiego oraz członkiem Miejskiej i Powiatowej Rady Narodowej.

Ówcześnie parafia tarnogórska była silnie zgermanizowana. To zadecydowało o objęciuW związku z tym ks. Michał Lewek postanowił objąć tę parafię. W październiku 1922 r. kardynał Bertram mianował ks. Lewka proboszczem w Tarnowskich Górach, który 11 lutego został uroczyście wprowadzony do parafii śś. Ap. Piotra i Pawła. Parafia liczyła wtedy ok. 12000 wiernych. Nowy proboszcz dał się poznać jako wybitny organizator i duszpasterz. Brał czynny udział w życiu miasta i jednocześnie mobilizował mieszkańców do udziału w uroczystych obchodach organizowanych przez parafię Zakładał wiele stowarzyszeń: Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, Stowarzyszenie Mężów Katolickich, Bractwo Matek Chrześcijańskich, Sodalicję Mariańską, Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia.

Prowadził działalność charytatywną, wysyłał ankiety dla zorientowania się w ustosunkowaniu m.in. bezrobotnych, kolejarzy – do religii, Kościoła, organizował spotkania ze znanymi przedstawicielami nauki i kultury.

W 1926r. został mianowany dziekanem tarnogórskim, a wkrótce również kanonikiem kapituły katedralnej w Katowicach. 5 listopada 1929 r. nominowano go na prałata papieża Piusa XI.

Ksiądz Lewek pełnił również ówcześnie funkcję prezesa kapłańskiego dwumiesięcznika „UNITAS”.

W niedzielę 3 września, po wkroczeniu wojsk niemieckich, wygłosił znamienne kazanie, w którym powiedział:

„Wasza radość jest wielka, ale ona nie będzie długo trwała”

Za te słowa został aresztowany. 9 grudnia 1939r. otrzymał dekret banicyjny nakazujący opuszczenie Śląska do dnia 1 lutego 1940r.

27 maja 1947 r. ks. M. Lewek otrzymał tytuł doktorski na podstawie pracy naukowej pt.: „Zagadnienie robotników przemysłowych z punktu widzenia duszpasterskiego ze szczególnym uwzględnieniem enuncjacji społecznych ostatnich papieży”. Do dorobku ks. Lewka można również zaliczyć: „JAK W ROKU 1952 DIECEZJA KATOWICKA POZBAWIONA ZOSTAŁA SWYCH TRZECH BISKUPÓW I JAK OTRZYMAŁA WIKARIUSZA KAPITUALNEGO? Wspomnienia ks.dr Michała Lewka kanonika katedralnego, dziekana i proboszcza w Tarnowskich Górach.” – maszynopis z 21 stycznia 1954r.

Ks. Michał Lewek zmarł 7 lipca 1967 roku w wieku 89 lat, pełniąc przez 44 lata służbę duszpasterską w Tarnowskich Górach.

źródła:
Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1992
Ks. M. Lewek, Górnośląski Plebiscyt z roku 1921 …, za: Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1992

Jakub Gruzełka

Jakub Gruzełka żył w XVII wieku. Był bogatym obywatelem miasta i mistrzem górniczym. W latach 1608 – 1612 pełnił funkcję Burmistrz Miasta. W 1617 przeznaczył 700 talarów na budowę drugiego kościoła w mieście. Na cześć głównego funadtora świątyni wybrano patrona – apostoła Jakuba (obecnie p.w. św. Anny).

W kościele Piotra i Pawła, w południową ścianę, wmurowana jest, wykonana z piaskowvca, płyta nagrobna żony Gruzełki – Magdaleny Janiczkowej. Wokół płyty z płaskorzeźbą zmarłej można odczytać inskrypcję:

“A[NN]O 1614 25 DNE OKTOBR. VCZCTIWA MAGDALENA IANICZKOWNA / Z MIESTA BOGKOWICZ SŁAWNEHO PANA IAKVBA GRVZELKI BVRMISTRZA MIASTA GOR TARNOWSKICH MANŻELKA / ŻYWOTU WIECZNEMV POWOŁANA GEGIZ DVSZY RACZ PAN BOG MILOSCIW BYĆ KTOREY CIALO POD TYM KAMIENIEM ODPOCZYWA.”

Teofil Królik – znany działacz tarnogórski przełomu XIX/XX w.

Teofil Królik, urodzony 24 kwietnia 1851 r. w Tarnowskich Górach w rodzinie górniczej (rodzice: Antoni i Magdalena z Dziwiczyków Królikowie), był jednym z najbardziej znanych działaczy tarnogórskich przełomu XIX/XX wieku. Literaci piszą o nim jako o człowieku bystrym, głęboko religijnym, dobrym organizatorze i mówcy.

Po ukończeniu szkoły ludowej, pracował w kopalni rządowej ołowiu i srebra w Tarnowskich Górach. Współdziałał w założeniu Związku Wzajemnej Pomocy. W 1899 r. – został jego prezesem (ZWP ówcześnie było uważane za najsilniejsze zrzeszenie zawodowe na Śląsku). Jednocześnie piastował stanowisko prezesa Polskiego Towarzystwa Ludowego w Miasteczku Śl.

Teofil Królik pracował również w wydawnictwie „Katolika” w Bytomiu, jako kolporter polskich książek i gazet. Był współzałożycielem w 1911 r. polskiego Banku Ludowego wraz z m.in. Janem Bondkowskim. 17.11.1918 r., po wybuchu rewolucji listopadowej w Niemczech – zwołał publiczny wiec w Tarnowskich Górach, któremu przewodniczył. W trakcie wiecu zorganizował Radę Ludową. W 1919 roku pracował w tajnym komitecie. Zadaniem komitetu było przygotowanie objęcia władzy przez Polaków. Był również członkiem Miejskiej i Powiatowej Rady w Tarnowskich Górach

Zmarł 20 sierpnia 1923r. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Anny.

Prasa pisała:

„Znowu zszedł na tamten świat jeden z najstarszych działaczy śląskich. Należał do tych, którzy za rządów pruskich mieli odwagę nie tylko przyznawać się do polskości, ale i dla niej publicznie pracować. (…) Był to zacny człowiek, dobry Polak i wzorowy katolik”.

źródła:
– Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1992
– Goniec Tarnogórsko-Lubliniecki, z dnia 23 VIII 1923r. [za Piernikarczyk, „Ilustrowana…”]

Jan Bondkowski – rodowity Tarnogórzanin

Urodził się 8 sierpnia 1859 r. Jego rodzicami byli Jan i Paulina z Kasprzeńskich. Ukończywszy szkołę górniczą w Tarnowskich Górach, podjął pracę w Małopolsce jako zarządca kopalni w Grudny Dolnej (Galicja). W archiwach zachowało się świadectwo pracy Jana Bondkowskiego:

„Niniejszym poświadczam, że p. Jan Bądkowski był od 26 I 1880 do 15 X 1893 kierownikiem w mojej kopalni węgla w Grudny dolnej (pow. Pilzno w Galicji). Przez cały ten czas zajmował się głównie robotami poszukiwawczymi i przygotowawczymi dla rozszerzenia zakładu kopalnianego, jak niemniej administracją kopalni. A że dla polepszenia swego bytu pragnął opuścić zajmowaną posadę, przeto uwolniłem go od obowiązków na jego własne żądanie z tem nadmienieniem, że spełnił swój zawód umiejętnie, był pilnym, trzeźwym i moralnym.
W Gumniskach dnia 19 października 1893 r.
Eustachy Sanguszko”

Po 1893 wyjechał za granicę, gdzie zajmował się m.in. zarządzaniem terenów naftowych dla małopolskiej spółki górniczej. Około 1911 roku na stałe powrócił do Tarnowskich Gór. W domu Jana Bondkowskiego założono Bank Ludowy – ówczesną instytucję kredytową dla polskiej ludności wspierającą polskie organizacje. W tym samym okresie działacz założył również polskie Towarzystwo Posiedzicieli Domów i Gruntów.
Pod przewodnictwem działacza powstał w 1919 r. tajny, pierwszy polski komitet. W skład komitetu weszli: T.Królik, J.Nowak, W.Zuber, B.Wycisczok, S.Ochman, R.Kaźmierowski, S.Michalik, S.Blachowski, S.Janicki, J.Kaczor i W.Wołczyk.
Jan Bondkowski wziął udział w pierwszych wyborach komunalnych na Górnym Śląsku i wszedł do rady miejskiej. 22.07.1919r. – założył „Kasyno obywatelskie”, które stało się tarnogórskim centrum politycznych zebrań wszystkich polskich towarzystw.

Defilada powstańców w Tarnowskich Górach 1922 r.
Po lewej stronie widać postać Jana Bondkowskiego.

Był pierwszym polskim burmistrzem w Miasteczku Śląskim (urząd ten sprawował przez trzy lata). W 1924 roku objął stanowisko zastępcy burmistrza Tarnowskich Gór, co zostało w następujący sposób umotywowane:

„…Co do jego osoby jest to do zaznaczenia, że jest Polakiem, włada wzorowo językiem polskim i niemieckim, zawsze pilnie przestrzegał interesów Państwa Polskiego i zaskarbił sobie zasługi w tym kierunku osobliwie podczas plebiscytu.”

7.02.1930r. – starostwo tarnogórskie przyznało mu odznakę „Krzyża Zasługi”. Bondkowski odmówił przyjęcia odznaczenia argumentując:

„…Ofiarność, poświęcenie się i praca dla Ojczyzny są mojem zdaniem, świętymi obowiązkami wobec Ojczyzny i przyjemniejszym by mi było gdybym za te obowiązki nie był dekorowany albowiem osiągnięcie celu, tj. wolnej Ojczyzny dla dążeń prawdziwego Polaka powinno być najpiękniejszą nagrodą.”

9 listopada odznaczono tarnogórskiego działacza Medalem Niepodległości za pracę na rzecz odzyskania niepodległości.

Jan Bondkowski zmarł 27 września 1937r.

 

Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1923

inż. Feliks Piestrak


Inż. Feliks Piestrak urodził się 2 czerwca 1868 r. w Lutczy w powiecie rzeszowskim. Początkowo naukę pobierał u swojego ojca, nauczyciela. Uczęszczał do gimnazjum w Rzeszowie i Jaśle, gdzie w 1887 r. zdał maturę, po której wyjechał do Austrii na akademię górniczo-hutniczą w Leoben. Ukończył tam oba wydziały: górniczy i hutniczy, po czym odbył jednoroczną służbę wojskową w armii austriackiej uzyskując stopień oficerski. Po ukończeniu służby wojskowej został zatrudniony jako inżynier górniczo-hutniczy w państwowych salinach galicyjskich i na Bukowinie. Pracował także w Wieliczce, Kałuszu, Bochni i Dolinie.

W 1896 r. ożenił się z Kazimierą Łukasiewicz (z rodziny twórcy lampy naftowej – Ignacego Łukasiewicza). W latach 1908-1913 oraz 1918-1923 był dyrektorem państwowej szkoły górniczej w Wieliczce. Podczas I wojny światowej pełnił funkcję naczelnika zarządu salin w Wieliczce, a następnie zastępcy naczelnika do spraw technicznych. W tamtych latach zwiedził wiele kopalń w kraju i za granicą: w Czechach, Węgrzech, Bukowinie, Bośni i Niemczech. Były to kopalnie soli, węgla, rudy, kruszców. Piestrak stale się dokształcał w dziedzinie. Poza pracą zawodową udzielał się społecznie i działał w różnych instytucjach, takich jak: Tow. Sokół, Tow. Szkół Ludowych, Tow. Czytelni Ludowych czy Kasyno Urzędnicze w Wieliczce. Mianowano go honorowym członkiem zrzeszenia sztygarów salinarnych, które sam zorganizował. Założył Bratnią Pomoc Uczniów Szkoły Górniczej. Przez wiele lat był dyrektorem „Towarzystwa Wspierania Wdów i Sierot” po urzędnikach i lekarzach salinarnych.

Inż. Feliks Piestrak posiadał bogaty dorobek naukowo-literacki. Był autorem wielu przekładów dzieł, podręczników, pisał też własne rozprawy, artykuły i felietony. Opracował „Niemiecko-polski słownik górniczy” – dzieło to spotkało się z uznaniem zarówno w kraju, jak i za granicą. Posiadając łatwość rymowania, przełożył z języka niemieckiego liczne pieśni górnicze, ludowe, wojskowe i studenckie, których uczono potem w szkole górniczej. Pisał także własne wiersze. Wydał około 90 publikacji, które ukazywały się we Lwowie, Krakowie, Warszawie, Cieszynie, Tarnowie, Wieliczce, Wiedniu i Lipsku.

W grudniu 1923 r. otrzymuje propozycję objęcia szkoły górniczej w Tarnowskich Górach, gdzie przeprowadza się z rodziną w styczniu roku następnego. Piestrak sukcesywnie rozwija tarnogórską szkołę, również tutaj zakłada Bratnią Pomoc Uczniów oraz szkolną bursę. Tworzy szereg kół zainteresowań, takie jak: oświatowe, muzyki i śpiewu, krajoznawcze, sportowe i inne. Jego działalność znajduje uznanie. Dał się poznać jako świetny mówca, często zapraszano go na zebrania. Przemawiał też w czasie uroczystości z okazji świąt narodowych.

W 1933 r. szkoła górnicza została przeniesiona do Katowic. Po wybuchu II wojny światowej, inż. Feliks Piestrak pozostał z rodziną w Tarnowskich Górach. Wyrzucono ich jednak z domu, do którego powrócili po zakończeniu wojny. Piestrak zmarł 15 maja 1947 r. w Tarnowskich Górach. Pochowany został na cmentarzu rakowickim w Krakowie.

Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1923

dr Bronisław Hager


Urodził się 30 stycznia 1890 r. w Miłosławiu, w rodzinie znanej z wielkiego patriotyzmu. Rodzice prowadzili działalność narodową, w tym duchu wychowując swoje dzieci. Ojciec, Maksymilian kierował w okręgu katowicko-zabrskim akcją propagandową na rzecz wyboru Wojciecha Korfantego do Koła Polskiego w parlamencie niemieckim (1903 r.). 16 lat później Korfanty mianował dr Bronisława Hagera komisarzem plebiscytowym na powiat zabrski.

Dr Hager (wraz z rodziną) całkowicie oddał się pracy plebiscytowej. Prowadził akcję agitacyjną. Tworzył liczne kursy dla przyszłych sanitariuszy III-go powstania śląskiego, dla żeńskich oddziałów Polskiej Organizacji Wojskowej, dla sióstr Czerwonego Krzyża i inne. Uruchomił Uniwersytet Ludowy w Zabrzu, gdzie sam wykładał. Po wybuchu III powstania śląskiego dr Hager wszedł do jego dowództwa jako komisarz cywilny. W tym czasie był także lekarzem pułku im. Stefana Czarnieckiego. Kiedy Zabrze przyznano Niemcom, pojawił się tam terror antypolski. Chociaż dr Hager nie chciał opuszczać pozostałych tam Polaków, po kolejnym napadzie na jego osobę, decyduje się na wyjazd do Tarnowskich Gór. Tu natychmiast zabiera się za organizację służby zdrowia. Pomocy lekarskiej udziela bezpłatnie. Zostaje lekarzem powiatowym oraz pełni funkcję wiceburmistrza Tarnowskich Gór aż do 1937 r. W tym czasie przeprowadził wiele inwestycji, takich jak wzniesienie nowoczesnego (w tamtych czasach) budynku Kasy Chorych, przeprowadzenie kanalizacji miejskiej i wybudowanie najnowocześniejszej wówczas w Polsce oczyszczalni ścieków oraz szkoły na ul. Wyspiańskiego. Dr Hager był również współzałożycielem Związku Obrony Kresów Zachodnich, w którym czynnie działał. Był członkiem wielu instytucji i związków.

W 1939 r. wziął udział w kampanii wrześniowej i przez całą wojnę dzielił los wielu Polaków walczących i działających za granicą. Do Polski powrócił 22 listopada 1946 r. Do 1967 r. pracował w Tarnowskich Górach jako lekarz. Udzielał się w środowisku Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Zmarł 30 czerwca 1969 r. Na życzenie pochowany został w Zabrzu.

Józef Piernikarczyk, Ilustrowana Księga Pamiątkowa Górnego Śląska, 1923

Józef Piernikarczyk


Urodził się 15 lutego 1885 r. w Wieszowej. Po skończeniu 7 – klasowej szkoły rozpoczął pracę w kopalni „Ludwik”. Większość pieniędzy, które zarabiał, oddawał matce – resztę przeznaczał na zakup książek. Zdobywał wiedzę, którą dzielił się następnie z kolegami. Organizował spotkania, podczas których czytano polskie książki i śpiewano polskie pieśni. W 1905 r. przy współudziale J. Piernikarczyka powstało „Kółko Samokształceniowe Młodzieży Polskiej”, tajne kółko dramatyczne oraz koło śpiewacze „Halka”.

W 1914 zdał eksternistyczną maturę w gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Po maturze wyjechał do Fryburga, by studiować teologię. Niestety wybuch wojny przerywa studia. Józef Piernikarczyk został skierowany na front we Francji. Po powrocie z wojny kontynuował studia, ale już w Krakowie.

Założył objazdowy amatorski zespół teatralny „Wesołość”, a także organizował ogniska nauki języka polskiego. Od 1922 r. wydawał czasopismo „Katowicki Tygodnik Ilustrowany”. Pierwszą publikacją Józefa Piernikarczyka była opublikowana w lutym 1923 r. „Księga pamiątkowa”. Również w 1923 r. otrzymał dyplom nauczyciela szkół średnich z zakresu historii i geografii na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu.

Do kolejnych publikacji Józefa Piernikarczyka należą:
– „Historia miasta Tarnowskie Góry 1526 – 1926” (1926 r.)
– „Ordunek gorny” (1928 r.)
– „Historia górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku” (1933 r.)
– „Podziemia tarnogórskie” (1934 r.)
– „Historia związków zawodowych na Górnym Śląsku”

31 październik 1932 r. wojewoda śląski przyznał mu tytuł profesora. Po wojnie pracował w Państwowym Liceum Żeńskim w Tarnowskich Górach.

Zmarł 10 sierpnia 1946 r. w Chorzowie.

Carl Wernicke (1848 – 1905)

W 2008 roku mineła 160. rocznica urodzin Carla Wernicke`go, światowej sławy patologa, psychiatry i neurologa. Ten wybitny naukowiec, który dalsze lata swego życia związał z ważnymi ośrodkami medycznymi (m.in. Wrocław, Berlin, Wiedeń), przyszedł na świat w Tarnowskich Górach. Dla upamiętnienia tego faktu w programie V Sympozjum Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji Neurologicznej zorganizowanym w rodzinnym mieście Wernicke’go (9–10 maja br.) przewidziano sesję historyczną poświęconą jego życiu i osiągnięciom. Organizatorzy zaplanowali także odsłonięcie tablicy pamiątkowej w kościele ewangelicko-augsburskim, w którym został ochrzczony, ufundowaną przez Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. Honorowy patronat nad imprezą objął Marszałek Województwa Śląskiego dr Bogusław Śmigielski.

Carl (Karl) Hugo Wilhelm Ernst Wernicke urodził się 15 maja 1848 r. w Tarnowskich Górach (Tarnowitz) jako syn sekretarza urzędu górniczego (Bergamts-Sekretär) Frierdicha Wilhelma Augusta Wernicke`go i jego drugiej żony Auguste Pauline Amalie z domu Ziegert. Dwa tygodnie później, 1 czerwca 1848 r., został ochrzczony w miejscowym kościele ewangelickim pw. Zbawiciela (Salvatorkirche). Ceremonii przewodniczył proboszcz ks. dr Carl Chrystian Weber sprawujący urząd pastora w latach 1832–1883, a rodzicami chrzestnymi zostali: brat ojca zamieszkały w Dębieńsku (Dubensko, miejscowość niedaleko Rybnika, obecnie dzielnica miasta Czerwionka-Leszczyny), pani Gloesel oraz starsza siostra matki Emilie Marie Rosalie Christiane Böhm.

Rodzice Carla pobrali się w Tarnowskich Górach 16 września 1845 r. Ojciec miał wówczas 40 lat, pochodził z Brzegu (Brieg) i był synem leśniczego Carla Wernicke`go. Jego wybranka 23 letnia panna urodziła się w Tarnowskich Górach jako córka pisarza urzędu górniczego (Kanzelist) Carla Gottloba Ziegerta i Pauline Albertine z domu Raticke. Dziadek ze strony matki zaliczał się do grona szanowanych tarnogórzan. W czasie wojny z Napoleonem (1813–1814) walczył w randze starszego strzelca w osławionym korpusie ochotników dowodzonym przez majora Ludwiga Adolfa Wilhelma barona von Lützowa (1782–1834), za co otrzymał medal pamiątkowy (Kriegsdenkmünze) ustanowiony przez Fryderyka Wilhelma III (1770–1840). W latach 1842 – 1847 był skarbnikiem (Rendant) miejscowej parafii ewangelickiej. Carl Gottlob pełnił także obowiązki zarządcy cmentarza i szkoły protestanckiej. Podobnie jak jego zięć, oberżysta Louis Böhm, od 1833 r. należał do Bractwa Strzeleckiego w Tarnowskich Górach (Schützengilde zu Tarnowitz), organizacji zrzeszającej najbardziej wpływowych i zamożnych mieszkańców miasta i jego okolic. Zmarł 16 czerwca 1847 r. przeżywszy 53 lata. Za sprawą matki chrzestnej Wernicke spokrewniony był ze znaną tarnogórską rodziną Böhmów, do której należały zajazd i gospoda przy tarnogórskim Rynku. W okresie późniejszym w miejscu tym powstał hotel „Sechs Linden” („Sześć Lip”) nazwany w okresie międzywojennym „Pod Lipami” (obecnie kamienica nr 13).
Carl był pierworodnym synem, a imię otrzymał po dziadkach. Miał dwie starsze siostry – przyrodnią i biologiczną. Pierwsza Albertine Valeska Ottilie Auguste urodziła się 31 marca 1842 r., a jej matką była Caroline z domu Ingel. Druga Rosalie Hedwig Auguste Anette przyszła na świat 15 lipca 1846 r. Natomiast 14 listopada 1857 r. urodził jego młodszy brat, który zmarł tuż po porodzie.

Carl Wernicke uczęszczał do szkoły ewangelickiej w Tarnowskich Górach, która od 1854 r. mieściła się w budynku przy obecnej ul. Jana Bondkowskiego 2 (dziś w miejscu tym znajduje się Cech Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorców). Stała ona na dość wysokim poziomie, a w interesującym nas okresie uczyło w niej trzech nauczycieli, którymi byli: rektor Bernhard Ulbrich, kantor Gustav H. Seilera i organista Gottlieba Snay. U progu lat 60. XIX w. rodzina Wernicke`go opuściła na zawsze miasto, a Carl kontynuował naukę w gimnazjach w Opolu i we Wrocławiu.

W latach 1867 – 1870 studiował na wrocławskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma, po ukończeniu którego uczestniczył jako lekarz w wojnie francusko-pruskiej. Od 1871 roku pracował w klinice okulistycznej Uniwersytetu Wrocławskiego, a następnie w tamtejszym Szpitalu Wszystkich Świętych. W tym samym czasie w Wiedniu, wspólnie z Theodorem Hermannem Meynertem prowadził badania nad uszkodzeniami ludzkiego mózgu.

Od 1875 r. Carl Wernicke swoje życie zawodowe związał z Uniwersytetem Berlińskim, a konkretnie z jedną z najbardziej znanych klinik neuro-psychiatrycznych ówczesnej Europy – Charité. Po roku pracy w tym ośrodku, uzyskał habilitację pisząc pracę pod kierunkiem prof. Carla Westphala. Po trzech latach, wskutek wewnętrznych nieporozumień i konfliktów ze współpracownikami, Wernicke opuścił klinikę i założył prywatną praktykę w Berlinie (1878). W 1885 r. został szefem katedry neurologii i psychiatrii Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu, a pięć lat później – profesorem zwyczajnym. Po powrocie do stolicy prowincji śląskiej nadal prowadził badania dotyczące ludzkiego mózgu, opublikował monografię dotyczącą psychiatrii oraz współredagował czasopismo naukowe „Psychiatrische Abhandlungen”, ukazujące się w latach 1896–1899. Osiągnięcia naukowe w okresie wrocławskim sprawiły, że na rok przed śmiercią objął katedrę psychiatrii Wydziału Medycyny Uniwersytetu w Halle. Zmarł 15 czerwca 1905 r. wskutek obrażeń (których doznał w czasie przejażdżki rowerowej w Dörrberg w Turyngii) odniesionych po potrąceniu przez furmankę .

Światową sławę Wernicke zawdzięcza badaniom nad uszkodzeniami mózgu. Do najważniejszych jego osiągnięć należy zaliczyć opisanie afazji sensorycznej, nazywanej od jego nazwiska afazją Wernickego i odkrycie korowego ośrodka mowy. Ponadto w swych licznych pracach opisał wiele innych zespołów chorobowych, jak demencja Wernicke`go, encefalopatia Werrnicke`go, reakcja źrenicy na światło, choroba Wernicke`go-Korsakowa, ułożenie Wernicke`go-Manna w niedowładzie połowiczym i in. Krzysztof Gwóźdź, Józef Opararrberg.

Używamy plików cookies, aby ułatwić korzystanie z serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie.