Tarnowskie Góry - Oficjalny serwis informacyjny

Biuletyn Informacji Publicznej Ważne adresy Tłumacz Migam

Menu główne

Historia

Drukuj stronę
Drukuj

Tarnowskie Góry w przeciwieństwie do wielu innych miast na Śląsku nie powstały w okresie średniowiecznym. Epokę tę pamiętają za to m.in. Tarnowice, dziś nazywane Starymi i stanowiące dzielnicę miasta. To w ich pobliżu na przełomie XV i XVI stulecia doszło do odkrycia, które legło u podstaw Tarnowskich Gór. Na pół legendarna opowieść głosi, że miejscowy chłop Rybka podczas prac rolnych odnalazł bryłę wartościowego kruszcu. Skarbem tej ziemi, decydującym o jej rozwoju w kolejnych stuleciach, okazała się galena, czyli ruda ołowiu zawierająca domieszkę szlachetnego metalu – srebra.

Zgodnie z prawem, o wydobyciu bogactw naturalnych decydowali miejscowi władcy. Ziemią bytomską, w skład której wchodziły tereny przyszłych Tarnowskich Gór, rządził wówczas ostatni z Piastów opolskich – książę Jan II, zwany Dobrym oraz jego następca Jerzy, margrabia brandenburski z dynastii Hohenzollernów. Wydawane przez nich akty prawne, podejmowane inwestycje i sprowadzanie tu doświadczonych górników sprawiły, że istniejąca od drugiej dekady XVI wieku osada górnicza szybko rozwijała się i nabierała cech miasta, stając się przy tym ważnym ośrodkiem dla europejskiego rynku ołowiu. Górniczy charakter zdradzała m.in. nazwa miasta („góry” – kopalnie na polach „tarnowskich”, czyli tarnowickich), herb nadany w 1562 roku, zawierający górnicze narzędzia w jednym z trzech pól, a także chaotyczna zabudowa. Wynikała ona z dostosowana do lokalizacji szybów wydobywczych, a jej pozostałością jest oryginalny układ urbanistyczny. Napływ osadników z różnych części Śląska, ale i dalszych stron, zapewniał miastu wielokulturowy charakter. W XVI i XVII wieku miasto stanowiło silny ośrodek reformacji.

Wraz z górnictwem rozwijały się stopniowo inne dziedziny gospodarki – handel i rzemiosło. Na początku XVII wieku miasto liczyło już ok. 3 tysięcy mieszkańców i było ważnym punktem na mapie Górnego Śląska. Co więcej, pozostało centralnym ośrodkiem gospodarczym i administracyjnym dla najbliższej okolicy nawet w obliczu kryzysu miejscowego górnictwa i doświadczeń wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Jako miasto przygraniczne stanowiło istotny punkt na szlakach komunikacyjnych i handlowych, stąd nie dziwią pamiętane w miejskiej tradycji wizyty znanych osobistości – cesarzowej Eleonory Gonzagi (1670), króla Jana III Sobieskiego (1683) czy króla elekta Augusta II Mocnego (1697).

Odrodzenie górnictwa nastąpiło dopiero po przejściu spod panowania Habsburgów w granice Królestwa Prus w 1742 roku. Dzięki zaangażowaniu władz pruskich, reprezentowanych przez hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, w latach 80. XVIII wieku uruchomiono pod Tarnowskimi Górami królewską kopalnię rud ołowiu i srebra „Fryderyk” oraz bliźniaczo nazwaną hutę, gdzie przetapiano wydobyte rudy. Rok 1788, uznawany niekiedy za symboliczny początek industrializacji Górnego Śląska, to z kolei data uruchomienia tu jednej z pierwszych na kontynencie maszyn parowych. Służyła ona do odwadniania podziemnych wyrobisk. Należy podkreślić, że wody gruntowe stanowiły największy problem tarnogórskiego górnictwa. W celu ich odprowadzania, oprócz stosowania techniki parowej, wydrążono też – ze względu na ukształtowanie terenu nie bez komplikacji – specjalny system sztolniowy. Umożliwiał on równocześnie wykorzystywanie wody do celów spożywczych i przemysłowych, co było rozwiązaniem unikatowym. Warto przypomnieć, że maszyny parowe przyniosły Tarnowskim Górom niemałą sławę – dzięki temu miasto może chwalić się odwiedzinami m.in. Johanna Wolfganga Goethego (1790) i wielu innych ludzi nauki, kultury i polityki.

Czynnikami rozwoju miasta w XIX wieku były, obok górnictwa (światowa czołówka w produkcji cynku), budowa kolei (od 1857 roku), powstanie huty żelaza (1858) i utworzenie powiatu tarnogórskiego (1873). W mieście znalazło siedziby wiele urzędów oraz szkół, na czele z państwową szkołą górniczą – jedną z pierwszych tego typu w Europie. Cechą charakterystyczną Tarnowskich Gór w tamtym czasie był ich skład wyznaniowy i narodowościowy. Obok siebie mieszkali bowiem katolicy, ewangelicy i żydzi, a na ulicach można było usłyszeć na przemian język niemiecki i polski. Co istotne, w ostatniej ćwierci XIX i na początku XX wieku miasto zmieniło znacznie swoje oblicze architektoniczne – powstała wówczas znaczna część istniejącej do dziś zabudowy śródmieścia. Niestety wraz z nowym stuleciem nadszedł również koniec wydobycia kruszców.

Po pierwszej wojnie światowej, w konsekwencji powstań śląskich i plebiscytu Tarnowskie Góry znalazły się w granicach państwa polskiego. Dwudziestolecie międzywojenne charakteryzowała rozbudowa stacji kolejowej, rozwój szkolnictwa i pierwsze próby wykorzystania poprzemysłowego dziedzictwa. Druga wojna światowa i jej następstwa przyniosły kolejne zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze. Po wojnie udało się wreszcie udostępnić dla turystów podziemne obiekty – Sztolnię Czarnego Pstrąga (1957) i Zabytkową Kopalnię Srebra (1976). Oprócz zabytkowych obiektów przemysłowych w mieście działały inne zakłady przemysłowe. W jednym z nich, o nazwie „Fazos”, miał miejsce pierwszy na Górnym Śląsku strajk w sierpniu 1980 roku, czym Tarnowskie Góry zapisały się w dziejach odzyskiwania wolności. Dzisiaj to nieustannie rozwijające się miasto przyciągające nowych mieszkańców i inwestorów. Kameralny klimat Tarnowskich Gór zachwyca również coraz liczniej przybywających do miasta turystów.

Od 2017 roku tutejsze zabytki pogórnicze figurują na Liście światowego dziedzictwa UNESCO. Wpis obejmuje 28 tzw. atrybutów, składających się na kompleks „kopalni rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach”.

Używamy plików cookies, aby ułatwić korzystanie z serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie.