Zgodnie z prawem, o wydobyciu bogactw naturalnych decydowali miejscowi władcy. Ziemią bytomską, w skład której wchodziły tereny przyszłych Tarnowskich Gór, rządził wówczas ostatni z Piastów opolskich – książę Jan II, zwany Dobrym oraz jego następca Jerzy, margrabia brandenburski z dynastii Hohenzollernów. Wydawane przez nich akty prawne, podejmowane inwestycje i sprowadzanie tu doświadczonych górników sprawiły, że istniejąca od drugiej dekady XVI wieku osada górnicza szybko rozwijała się i nabierała cech miasta, stając się przy tym ważnym ośrodkiem dla europejskiego rynku ołowiu. Górniczy charakter zdradzała m.in. nazwa miasta („góry” – kopalnie na polach „tarnowskich”, czyli tarnowickich), herb nadany w 1562 roku, zawierający górnicze narzędzia w jednym z trzech pól, a także chaotyczna zabudowa. Wynikała ona z dostosowana do lokalizacji szybów wydobywczych, a jej pozostałością jest oryginalny układ urbanistyczny. Napływ osadników z różnych części Śląska, ale i dalszych stron, zapewniał miastu wielokulturowy charakter. W XVI i XVII wieku miasto stanowiło silny ośrodek reformacji.
Wraz z górnictwem rozwijały się stopniowo inne dziedziny gospodarki – handel i rzemiosło. Na początku XVII wieku miasto liczyło już ok. 3 tysięcy mieszkańców i było ważnym punktem na mapie Górnego Śląska. Co więcej, pozostało centralnym ośrodkiem gospodarczym i administracyjnym dla najbliższej okolicy nawet w obliczu kryzysu miejscowego górnictwa i doświadczeń wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Jako miasto przygraniczne stanowiło istotny punkt na szlakach komunikacyjnych i handlowych, stąd nie dziwią pamiętane w miejskiej tradycji wizyty znanych osobistości – cesarzowej Eleonory Gonzagi (1670), króla Jana III Sobieskiego (1683) czy króla elekta Augusta II Mocnego (1697).
Odrodzenie górnictwa nastąpiło dopiero po przejściu spod panowania Habsburgów w granice Królestwa Prus w 1742 roku. Dzięki zaangażowaniu władz pruskich, reprezentowanych przez hrabiego Friedricha Wilhelma von Redena, w latach 80. XVIII wieku uruchomiono pod Tarnowskimi Górami królewską kopalnię rud ołowiu i srebra „Fryderyk” oraz bliźniaczo nazwaną hutę, gdzie przetapiano wydobyte rudy. Rok 1788, uznawany niekiedy za symboliczny początek industrializacji Górnego Śląska, to z kolei data uruchomienia tu jednej z pierwszych na kontynencie maszyn parowych. Służyła ona do odwadniania podziemnych wyrobisk. Należy podkreślić, że wody gruntowe stanowiły największy problem tarnogórskiego górnictwa. W celu ich odprowadzania, oprócz stosowania techniki parowej, wydrążono też – ze względu na ukształtowanie terenu nie bez komplikacji – specjalny system sztolniowy. Umożliwiał on równocześnie wykorzystywanie wody do celów spożywczych i przemysłowych, co było rozwiązaniem unikatowym. Warto przypomnieć, że maszyny parowe przyniosły Tarnowskim Górom niemałą sławę – dzięki temu miasto może chwalić się odwiedzinami m.in. Johanna Wolfganga Goethego (1790) i wielu innych ludzi nauki, kultury i polityki.
Czynnikami rozwoju miasta w XIX wieku były, obok górnictwa (światowa czołówka w produkcji cynku), budowa kolei (od 1857 roku), powstanie huty żelaza (1858) i utworzenie powiatu tarnogórskiego (1873). W mieście znalazło siedziby wiele urzędów oraz szkół, na czele z państwową szkołą górniczą – jedną z pierwszych tego typu w Europie. Cechą charakterystyczną Tarnowskich Gór w tamtym czasie był ich skład wyznaniowy i narodowościowy. Obok siebie mieszkali bowiem katolicy, ewangelicy i żydzi, a na ulicach można było usłyszeć na przemian język niemiecki i polski. Co istotne, w ostatniej ćwierci XIX i na początku XX wieku miasto zmieniło znacznie swoje oblicze architektoniczne – powstała wówczas znaczna część istniejącej do dziś zabudowy śródmieścia. Niestety wraz z nowym stuleciem nadszedł również koniec wydobycia kruszców.
Po pierwszej wojnie światowej, w konsekwencji powstań śląskich i plebiscytu Tarnowskie Góry znalazły się w granicach państwa polskiego. Dwudziestolecie międzywojenne charakteryzowała rozbudowa stacji kolejowej, rozwój szkolnictwa i pierwsze próby wykorzystania poprzemysłowego dziedzictwa. Druga wojna światowa i jej następstwa przyniosły kolejne zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze. Po wojnie udało się wreszcie udostępnić dla turystów podziemne obiekty – Sztolnię Czarnego Pstrąga (1957) i Zabytkową Kopalnię Srebra (1976). Oprócz zabytkowych obiektów przemysłowych w mieście działały inne zakłady przemysłowe. W jednym z nich, o nazwie „Fazos”, miał miejsce pierwszy na Górnym Śląsku strajk w sierpniu 1980 roku, czym Tarnowskie Góry zapisały się w dziejach odzyskiwania wolności. Dzisiaj to nieustannie rozwijające się miasto przyciągające nowych mieszkańców i inwestorów. Kameralny klimat Tarnowskich Gór zachwyca również coraz liczniej przybywających do miasta turystów.
