Tarnowskie Góry - Oficjalny serwis informacyjny

Biuletyn Informacji Publicznej Ważne adresy Tłumacz Migam

Menu główne

Historia miasta

Drukuj stronę
Drukuj

Tarnowskie Góry zawdzięczają swoje istnienie bogactwom ziemi: rudom ołowiu, srebra, cynku i żelaza. Legenda mówi, że pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka ok. 1490 r. Zaczęli przybywać osadnicy, powstały pierwsze osady górnicze. Na gruntach wsi Tarnowice powstają „gory” (po staropolsku) czyli kopalnie – stąd nazwa miasta Tarnowskie Góry. Ówczesny właściciel tych ziem Jan II Dobry, książę opolski, oraz margrabia Jerzy Hohenzollern von Ansbach w 1526 r. nadali m.in. powstającemu miastu przywilej wspierający górnictwo tj. „akt wolności górniczej”. W tym samym roku prawdopodobnie „gród gwarków” otrzymał prawa miejskie, a w dwa lata później ogłoszony został tzw. „Ordunek gorny”. W 1529 roku powstał w mieście Urząd Górniczy. Był to okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz miasta, w którym równie intensywnie rozwijały się handel i rzemiosło. Wtedy też wybudowano wiele do dziś istniejących kamienic. W połowie XVI w. Tarnowskie Góry były nie tylko największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na Górnym Śląsku, ale także jednym z największych w Europie. Dnia 25 lipca 1562 r. Jerzy Fryderyk von Ansbach nadał Tarnowskim Górom herb oraz potwierdził wszystkie przywileje, które do tej pory zostały nadane miastu.

Wielu zwolenników znalazła tu reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci księcia Jana II (1532r.), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 r. zwolennicy reformacji wybudowali pierwszy drewniany kościół, a w dwa lata później na jego miejscu – murowany. W 1531 r. utworzono różnowierczą szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII w. był Daniel Franconius, wybitny ariański pedagog i poeta.

XVII-XVIII w.

W mieście odbywały się spotkania literatów protestanckich, organizowane pod patronatem jednego z czołowych śląskich luteran – Andrzeja Kochcickiego. Gościli tu m.in. Walenty Roździeński i Szymon Pistorius. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia, która toczyła się w latach 1618-1648. W 1676 r. w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po „procesji błagalnej” do Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj. 16 grudnia 1740 roku, wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk, rozpoczęły się Wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 r. miasto przeszło spod panowania austriackiego w ręce pruskie. Sytuacji tej nie zmieniły dwie kolejne wojny. Rozpoczęte w drugiej połowie XVIII w. poszukiwania kruszców uwieńczone zostały powodzeniem, co zaowocowało ponownym rozwojem górnictwa. W latach 80-tych tego wieku powstaje rządowa kopalnia i huta „Fryderyk” – nazwana od królewskiego imienia. W kopalni w 1788 r. uruchomiona została jedna z pierwszych na kontynencie europejskim, sprowadzona z Anglii, maszyna parowa do odwadniania wyrobisk górniczych.

XIX w.

Wiek XIX wiąże się z ponownym ożywieniem miasta. W 1803 r. otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię „Fryderyk”, założono drukarnię, wybrukowano rynek i ulicę Krakowską i Lubliniecką, założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników. W 1857 r. uruchomiono pierwszą linię kolejową do Opola. Rozwój miasta przypieczętowało powstanie w 1873 r. Starostwa Tarnogórskiego.

XX w.

Z upływem lat wyczerpały się zasoby rud i na początku XX w. skończyło się wydobywanie kruszcu. W 1922 r. w wyniku Powstań Śląskich i Plebiscytu miasto zostało włączone do Polski. W nowej rzeczywistości Tarnowskie Góry nadal były siedzibą powiatu. Tę samą rolę miasto spełniało również po II wojnie światowej aż do 1975 r. Status powiatu Tarnowskie Góry odzyskały po reformie administracyjnej 1 stycznia 1999 r.

Znamienici goście

W ciągu wieków miasto cieszyło się opinią grodu majętnego, który godnie mógł podejmować nawet królewskich gości. Nie dziwi więc fakt, że na liście odwiedzających „gród gwarków” znajdowały się tak znamienite osobistości jak: Jan III Sobieski z królową Marysieńką, August II Mocny, August III, król szwedzki Karol XII, car Aleksander I, wybitny niemiecki poeta Johann Wolfgang Goethe, Józef Wybicki, Julian Ursyn Niemcewicz, Robert Koch (późniejszy noblista) i inni.

Herb

Przywrócenie Herbu

Na sesji Rady Miejskiej w dniu 7 sierpnia 2002 r. Radni jednomyślnie, w pełnym składzie, Uchwałą Rady Miejskiej nr XLIX/533/2002, przywrócili Miastu Tarnowskie Góry jego historyczny herb. Wydarzenie to miało miejsce w 440 – lecie nadania tegoż herbu Tarnowskim Górom przez księcia Jerzego Fryderyka von Ansbach. Decyzja Radnych przywraca tarnogórzanom pamięć o historii ich miasta i poprzez tenże herb potwierdza bogatą i różnorodną przeszłość miasta, jego wielokulturowy charakter, a tym samym europejskie korzenie.

Fundator Herbu

Jerzy Fryderyk von Ansbach (1539-1603). Jedyny syn księcia Jerzego von Ansbach, współfundatora Tarnowskich Gór. Margrabia brandenburski, książę Karniowa, regent księstwa Prus, pan Tarnowskich Gór i Bytomia. W ciągu swych długich rządów (1543-1603) wydał wiele przywilejów dla tarnogórzan. Przywilejem z dnia 25 lipca 1562 r. nadał Tarnowskim Górom herb.
W 1599 r. wystawił Przywilej Generalny, w którym ostatecznie potwierdził dawne i nadał nowe prawa „Wolnego Miasta Górniczego” Tarnowskim Górom. Okres jego rządów to czas największej świetności i bogactwa Tarnowskich Gór.

440-lecie nadania herbu Tarnowskim Górom

25 lipca 2002 r. minęło 440 lat od nadania herbu Tarnowskim Górom przez Jerzego Fryderyka von Ansbacha, księcia karniowskiego. Z tego powodu w herbie oprócz złotego skrzydła pochodzącego z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, górnośląskiego Piasta i młotków symbolizujących najważniejsze zajęcie pierwszych mieszkańców miasta – gwarków, znajduje się również pół czarnego orła pochodzącego z herbu Hohenzollernów, których przedstawicielem był właśnie Jerzy Fryderyk von Ansbach – fundator herbu. Fakt, że nadany herb posiada labry i klejnot jest formą wyjątkowego udostojnienia.

Dotychczas używany herb miasta został wprowadzony na początku lat 50-tych w okresie formowania się systemu ustrojowego PRL, z powodów ideowych tzw. „walki z obcymi wpływami na Śląsku”. Został on oparty na wizerunku pieczęci nadanej Urzędowi Górniczemu, który w latach 1529-1562 pełnił także funkcje administracyjne. W momencie rozdzielenia tych funkcji miasto uzyskało własny herb.
Tarnowskie Góry posiadają własny przywilej herbowy. Fakt udziału w powstaniu miasta przedstawicieli dwóch dynastii europejskich – Piastów i Hohenzollernów – jednych z najważniejszych dla dziejów naszego regionu Europy został odzwierciedlony w wizerunku herbu. Za ważne dla przywrócenia herbu z 1562 roku wydaje się także odmitologizowanie osoby wystawcy przywileju herbowego – Jerzego Fryderyka von Ansbacha. Uzasadnionym jest rezygnacja z oceniania jego osoby na podstawie późniejszych doświadczeń historycznych Polaków z przedstawicielami rodu Hohenzollernów, gdyż nie mogą one obciążać naszego postrzegania jego samego. Za niewłaściwe należy także uznać ideologizowanie oceny, przez wysuwanie „zarzutów”, iż jest to dynastia niepolska. W dziejach Polski mają udział przedstawiciele wielu nacji europejskich.

Z perspektywy wieków można ocenić bardzo pozytywnie wpływ działań księcia Jerzego Fryderyka. Wydał dla Tarnowskich Gór wiele przywilejów, które wzmocniły rolę naszego miasta jako ważnego ośrodka życia gospodarczego i to nie tylko w regionie, ale nawet w skali całej Europy Środkowej.

Przywrócenie historycznego herbu Tarnowskim Górom należy więc uznać za słuszne, tym bardziej w czasie, gdy Polska pretenduje do wstąpienia do Unii Europejskiej.

Powtarzając za profesorem Marianem Gumowskim „…herb, poważany wiekami swego istnienia, opowiada o dziejach miasta wszystkim, którzy potrafią go zrozumieć”.

Ekspertyza heraldyczno-weksylologiczna miasta Tarnowskie Góry

Herb miasta

W herbie obok złotego orlego skrzydła z herbu Jana II Dobrego, księcia opolskiego, górnośląskiego Piasta, znajduje się także pół czarnego orła z herbu Hohenzollernów, których przedstawicielem był Jerzy Fryderyk von Ansbach fundator herbu. Młotki symbolizują najważniejsze zajęcie pierwszych mieszkańców miasta – gwarków, Labry i klejnot nad hełmem czynią ten herb dostojniejszym.rzy potrafią go zrozumieć”.

 

Flaga i baner miasta

Zgodnie ze zwyczajem flaga i baner miasta mogą być wywieszane na wszystkich urzędach, instytucjach i zakładach miejskich. Prawo takie przysługuje również wszystkim tarnogórzanom. Barwy srebrna(biała), czarna i złota(żółta) nawiązują do barw Herbu Miasta.

 

Flaga i baner urzędowy

Zgodnie zapisem w statucie miasta „flagę urzędową” (baner urzędowy) Tarnowskich Gór z herbem miasta podnoszą:

* urzędy i instytucje będące siedzibą władz samorządowych miasta,
* instytucje w czasie uroczystości, na których przebywa oficjalnie reprezentant władz Tarnowskich Gór,
* w pomieszczeniach gdzie urzędują reprezentacji władz samorządowych Tarnowskich Gór

Sztandar miasta

1528 – wydanie „Ordunku Gornego” (praw górniczych)
1562- nadanie herbu
1599 – nadanie przywileju generalnego, który potwierdzał prawa „wolnego miasta górniczego”
2002 – przywrócenie przez Radę Miejską historycznego herbu

Sztandar istnieje tylko w jednym egzemplarzu. Specjalnie haftowany i ozdobny, przechowywany jest w miejscu gdzie reprezentanci mieszkańców Tarnowskich Gór podejmują decyzje dotyczące miasta, tj. w Sali Posiedzeń Rady Miejskiej. Sztandar towarzyszy także najważniejszym i uroczystym chwilom w życiu społeczności miasta.
np. zaprzysiężeniu Burmistrza, wizytom ważnych gości, itp.

Atrybuty władzy

Atrybutem Przewodniczącego Rady Miejskiej jest łańcuch z Herbem Wielkim Tarnowskich Gór wykonany z metalu barwy złotej, zaś Burmistrza taki sam łańcuch wykonany z metalu barwy srebrnej. Używane będą podczas oficjalnych i uroczystych wystąpień

Pieczęcie miejskie

Pieczęcie te widnieć będą na dokumentach wydawanych przez reprezentantów władzy samorządowej Tarnowskich Gór.

Królowie i królowe w Tarnowskich Górach

W swej historii miasto Tarnowskie Góry było odwiedzane przez wielu znamienitych gości, w tym również królów i królowe. Odwiedziny te stanowią o dawnej randze miasta i obecnej bogatej historii naszego miasta.

W lutym 1670 roku w Tarnowskich Górach przebywała przez kilka dni królowa Eleonora (Habsburg, 1653-1697), małżonka króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, w towarzystwie swej matki, cesarzowej Eleonory Gonzagi (1630-1686), żony cesarza Fryderyka III oraz swej siostry. Władze cesarskie i śląskie poleciły miejscowym urzędnikom ziemskim i miejskim Tarnowskich Gór uroczyste witanie cesarzowej na trasie przejazdu i w samym mieście. Goście zamieszkali u ówczesnego mistrza górniczego Krzysztofa Krakera, gdzie stoi tzw. stary zamek przy ul. Zamkowej 12. W związku z ugoszczeniem licznej świty i gości magistrat miasta urządził na rynku dużą kuchnię i wydał na to przyjęcie 164 floreny.

 

Eleonora Habsburg
Eleonora Gonzaga

Po śmierci króla Korybuta z królową Eleonorą ożenił się książę lotaryński Karol V (1643-1690), który w 1669 roku przebywał kilka dni w Tarnowskich Górach oczekując na wyniki elekcji w Polsce, gdyż był on wówczas kandydatem do tronu popieranym przez władze cesarskie.

Karol V Lotaryński

Najsłynniejszym gościem Tarnowskich Gór pozostaje jednak Jan III Sobieski (1629-1696), który przybył tu wraz z małżonką i synami z Piekar 20 sierpnia 1683 roku w drodze pod Wiedeń. Królewskiej parze towarzyszył dwór i armia polska, która rozłożyła się obozem pod miastem. Sobieski przebywał w Tarnowskich Górach dwa dni , po czym po mszy św. w miejscowym kościele i przeglądzie wojska oraz pożegnaniu się z żoną ruszył w dalsza drogę pod Wiedeń.

Jan III Sobieski z rodziną

W kilka lat później, 14 lipca 1697roku, do Tarnowskich Gór przybył w drodze do Polski następca Sobieskiego na tronie polskim August II (1670-1733), wybrany na elekcji 21 czerwca 1697 roku. Augusta II powitali przedstawiciele polskiej szlachty w liczbie 1500 osób. Król i jego dwór zamieszkali w czterech domach, od urzędu górniczego (gdzie dziś jest ratusz) aż do dawnego starostwa (obecnie dom Sedlaczka). W tym czasie odbywały się w Tarnowskich Górach festyny i zabawy dla mieszkańców i przyjezdnych. 25 lipca król z dworem udał się do Piekar, gdzie przyjął wiarę katolicką i złożył przysięgę na pacta conventa.

August II król Polski

W 1707 roku podczas wojny szwedzko-polskiej w Tarnowskich Górach przebywał krótko król szwedzki Karol XII (1682-1718). Istnieją przypuszczenia, że to on, a nie Gustaw Adolf, który w Tarnowskich Górach nigdy nie był, wystrzelił kulę do gałki od wieży kościelnej tutejszego kościoła.

Karol XII król Szwecji

Następnym polskim królem, który przebywał w Tarnowskich Górach był król August III (1696-1763). Było to w styczniu 1734 roku. Król przebywał w mieście dwa dni w domu Sedlaczka, a na jego koszt ustawiono na rynku kuchnię, z której poczęstowano wszystkich mieszczan. Kuchnia następnie była podarowana magistratowi. Po pobycie w Tarnowskich Górach August III udał się do Piekar, gdzie złożył przysięgę na pacta conventa.

August III król Polski

Po przejęciu Śląska przez Prusy, dnia 19 sierpnia 1788 roku, w Tarnowskich Górach gościł z wizytą król pruski Fryderyk Wilhelm II (1744-97) z następcą tronu. W programie pobytu znalazło się również zwiedzanie huty w Strzybnicy i kopalni „Fryderyk” koło Bobrownik. Następna wizyta króla odbyła się w 1793 roku.

Tarnowskie Góry gościły w 1820 również cara Rosji Aleksandra I (1777-1825). Car zatrzymał się w budynku należącym do urzędu górniczego. Budynek ten to późniejsza plebania ewangelicka w Rynku.

Opis miasta z 1893

Opis Tarnowskich Gór z 1893 r., który zamieszczony w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, Tom XII. Odnośnik zamieszczono dzięki uprzejmości Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania http://www.icm.edu.pl/

http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/212

Źródła do historii Tarnowskich Gór

1528

480 lat
ORDUNKU GORNEGO
(źródła do historii Tarnowskich Gór – cz. 1)

480 lat temu, w środę po Świętym Marcinie, co w roku 1528 przypadło na 18 listopada – górmistrz, poborca, burmistrz, rajcy i wójt, pisarze i urzędnicy miejscy i urzędu górniczego podpisali w Opolu spisany dwa dni wcześniej Ordunek Gorny. Nadany przez Jana, księcia opolskiego i Jerzego, margrabiego brandenburskiego Ordunek Gorny to zespół 72 artykułów opartych na prawie górniczym Frankonii, Polski ( Statuta Montana Ilcussiensis ) oraz prawie zwyczajowym obowiązującym na ziemi bytomskiej. Ordunek reguluje szybko rozkwitające między Tarnowicami, Lasowicami i Sowicami górnictwo srebra i jest prawem, które ukształtowało rozwój Tarnowskich Gór. Ordunek de iure został nadany dla ziem podległych Janowi Opolskiemu i Jerzemu Brandemburskiemu – to znaczy dla Księstw Opolskiego, Raciborskiego, Karniowskiego i Państwa Bytomskiego. De facto napisany jednak został z myślą o ziemi tarnogórskiej, a w artykule 63 wprost czytamy o: „berckwerch zu Tarnowitz”.

1766

Tarnowskie Góry w 1766 roku – na najstarszej panoramie miasta.
(źródła do historii Tarnowskich Gór – cz. 2)

Friedrich Bernhard Werner, autor najstarszego zachowanego widoku Tarnowskich Gór urodził się w roku 1690 w Kamieńcu Ząbkowickim jako syn bezrolnego chałupnika. W młodości uczył się w gimnazjum jezuickim w Nysie. Naukę jednak szybko porzucił, zaciągając się do służby w cesarskim wojsku w Norymberdze. W wojsku uczył się inżynierii i rozwinął swój talent rysunkowy. Na służbie wojskowej także nie pozostał długo, udając się w siedmioletnią wędrówkę po Europie. Zwiedził Niemcy, Czechy, Austrię i Szwajcarię, Słowenię i Słowację, a także Polskę i Włochy. Imał się różnych profesji, a w latach 20. XVIII wieku zaczął rysować panoramy miast europejskich.

1783

Opis Tarnowskich Gór z 1783 roku
(źródła do historii Tarnowskich Gór – cz. 3)

W drugim tomie, monumentalnego dzieła Friedricha Alberta Zimmermanna Beyträge zur Beschreibung von Schlesien (Materiały do opisu Śląska) znalazł się cenny i interesujący opis Tarnowskich Gór, wielokrotnie wykorzystywany i cytowany w późniejszej literaturze. Udostępniamy dzisiaj po raz pierwszy pełne tłumaczenie tego tekstu.

Tarnogórskie kamieniczki i wille…

Tarnogórskie kamieniczki i wille…
Willa na Bytomskiej 15 (budynek Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Tarnowskich Górach)

Kiedy w 1905 roku w Tarnowskich Górach zniesiono pobór myta, zbędne stały się rogatki, przy których je pobierano. Jedna z nich, południowa, zlokalizowana była u zbiegu dzisiejszych ulic Legionów i Bytomskiej. Sąsiadowała z nią pusta wówczas działka. Właścicielem jej części został Beno Cohn. Był on wówczas jednym z zamożniejszych mieszkańców miasta, członkiem reprezentantów gminy żydowskiej. Do utworzonej przez niego w 1900 roku rodzinnej spółki, należały kopalnia żelaza, kamieniołomy i piaskownia w Bobrownikach. Zaś jego przodkiem był prawdopodobnie Benjamin Cohn, pierwszy Żyd, któremu władze miasta w 1806 roku wydały zezwolenie na osiedlenie się na stałe w Tarnowskich Górach.

Tarnogórskie kamieniczki…Bondkowskiego 1

Na rogu ulic Górniczej i Bondkowskiego wznosi się ciekawa secesyjna kamienica z datą 1903 i inicjałem „HP” na fasadzie. Kamienica została opisana przez Zofię Krzkowską w publikacji Muzeum: „Tarnowskie Góry wczoraj i dziś” (dostępnym obecnie w promocyjnej cenie 10 zł). Autorka zwróciła między innymi uwagę na stiukową dekorację w formie drzew. Pnie drzew wznoszą się przez dwie kondygnacje, a korony tworzą arkadę nad oknami drugiego piętra. Od siebie dodam, że to pierwsze tak śmiało zakomponowane secesyjne dekoracje w Tarnowskich Górach.

Tarnogórskie kamieniczki… Krakowska 12

Kamienica pod numerem 12 na ulicy Krakowskiej nie ma jeszcze nawet 100 lat. Nie jest też najpiękniejsza kamienicą na tarnogórski deptaku. Jednak to „12”, dzięki swojej lokalizacji na połączeniu Krakowskiej z ulicą Tylną i dzięki ośmiobocznej wieżyczce – zawsze widoczna, gdy idziemy od Placu Wolności – jest wizualną dominantą ulicy Krakowskiej.

Pierwszy budynek na tym miejscu, podobnie jak na całej Krakowskiej musiał istnieć już w XVI wieku. Archiwum Urzędu Miejskiego zawiera jednak dane dotyczące „12” dopiero od roku 1865, gdy właścicielem posesji był kupiec i aktywny członek chevra kadisha – Adolf Schlesinger. 1 czerwca mistrz murarski Mrowietz (ur. 1809 r.) przedstawia mu projekt zabudowań gospodarczych przy ulicy Tylnej. Ten prosty budynek, późniejsza piekarnia, zachował się do dzisiaj i jest zaadaptowany na cele mieszkalno-usługowe.

Tarnogórskie kamieniczki… Kamienica przy ulicy Zamkowej 6

Czy stojąc dzisiaj na rogu ulic Zamkowej i Bondkowskiego i przymykając oczy, możemy sobie wyobrazić, jak miejsce to wyglądało 104 lata temu?

Tarnogórskie kamieniczki… Kamienica Carla Dominika, Piastowska 17

Teren, na którym w 1904 roku powstała kamienica Carla Dominika znajdował się tuż poza obrębem dawnego, otoczonego palisadą miasta. W XVI wieku, przed bramą krakowską wybudowano schroniska (budy) dla żebraków obojga płci, oraz wyznaczono miejsce do handlu materiałami ciężkimi. 200 lat później, na początku XIX wieku, krakowskie przedmieście nadal było terenem o charakterze wiejskim, usianym stodołami tarnogórskich mieszczan.

Tarnogórskie kamieniczki… Kamienica przy ulicy Krakowskiej 16

Kamienica przy ulicy Krakowskiej 16 to jedna z najciekawszych i najładniejszych kamienica secesyjna w Tarnowskich Górach. Przechadzają się ulicą Krakowską warto zadrzeć głowę w górę, przypatrzeć się jej bliżej i przypomnieć historię jej powstania.

Dom na miejscu obecnej kamienicy nr 16 przy krakowskie istniał już w XVI wieku. W 1865 roku należał on do rodziny Benke i był określony jako stary. Miał formę zbliżona do zachowanego do dzisiaj „Dworku Goethego”. W 1874 roku, stajnie znajdującą się na zapleczu tego domku, przebudowywał mistrz murarski Mrowietz.

Harcerze w Tarnowskich Górach

Ruch harcerski w powiecie tarnogórskim rozpoczął się po plebiscycie w 1922 r., a w 1923 r. powstał w Tarnowskich Górach Hufiec Harcerzy. Pierwszym jego komendantem został nauczyciel Tadeusz Broniec, a jego zastępcą druh Kleinpeter. Kolejnymi komendantami byli: druh Emil Pieczko, a następnie druh Jojko. Mimo to trudności materialnych hufiec sukcesywnie się rozwijał. Harcerze wiele robili we własnym zakresie. Własnoręcznie wykonywali sprzęt. Większość wycieczek odbywała się na piechotę, a do niektórych obozów dojeżdżano na rowerach. W tamtych latach rower stanowił luksus, szczególnie na wsi. W 1930 r. funkcję komendanta hufca tarnogórskiego objął druh Ryszard Kalyta. Był nim aż do wybuchu wojny. Warunki finansowe uległy poprawie, kiedy w 1934 r. Burmistrzem tarnogórskim po Niemcu Leopoldzie Michatzu został Fryderyk Antes. Zarówno burmistrz Antes, jak i starosta Józef Korol byli wielkimi entuzjastami harcerzy i często udzielali im pomocy finansowej. Komenda hufca organizowała liczne zloty, na których odbywały się konkursy, zdobnictwa, obozownictwa, biegi harcerskie; zdobywano stopnie. Drużyny o najlepszych wynikach nagradzane były sprzętem harcerskim lub sportowym. Zloty organizowano w następujących miejscowościach: Tarnowskie Góry, Rojca, Radzionków, Sucha Góra, Bobrowniki Śl., Czarna Huta, Boruszowice, Lasowice, Bizja, Zielona. Okoliczne lasy i tereny zielone należały do hrabiów Donnersmarcków. O zezwolenie na rozbicie obozu trzeba było zwracać się do zarządów w języku niemieckim. W chwili wybuchu wojny hufiec posiadał 16 drużyn i zrzeszał ok. 850 harcerzy.

3 maja 1938 r. Harcerze Hufca podczas defilady na rynku w Tarnowskich Górach

Od pierwszego dnia okupacji harcerstwo zeszło do podziemia i pracowało już konspiracyjnie. Zakazano spontanicznych akcji, by nie prowokować Niemców. Polecono wręcz wkradać się do komórek organizacyjnych okupanta, zdobywać jego zaufanie i osłabiać czujność. Redagowano różne tajne pisma harcerskie. Ówczesny Komendant Śląskiej Chorągwi Harcerzy Józef Pukowiec nawiązał kontakt z Józefem Korolem, byłym starostą tarnogórskim, któremu krakowski ośrodek konspiracji powierzył utworzenie na Śląsku organizacji Siły Zbrojne Polski (SZP). Do SZP Pukowca wprowadził Karol Kornas, szef sztabu okręgu śląskiego SZP. Funkcję zastępcy dowódcy katowickiego inspektoratu SZP pełnił brat Józefa, Alojzy Pukowiec, a później harcmistrz Józef Skrzek. 18 grudnia 1940 r. gestapo aresztowało na Śląsku około 500 osób, w tym prawie 350 harcerzy, m. in. Józefa Korola, Karola Kornasa i Józefa Pukowca. Korol podczas ucieczki został śmiertelnie ranny. Kornasa i Pukowca skazano na karę śmierci poprzez ścięcie na gilotynie. Wyroki wykonano w 1942 r. W 1941 r. aresztowano Józefa Skrzeka. Po torturach został powieszony w Michałkowicach, skąd pochodził. Organizacja SZP praktycznie przestała istnieć. Ci, którzy pozostali na wolności, przeszli do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), który w 1942 r. przekształcono w AK. Dla całego harcerstwa przyjęto nazwę Szare Szeregi.

Brzozowice-Kamień, rok 1941, miejsce kaźni przywódców tajnej organizacji OZNP

Druhowie hufca tarnogórskiego byli współzałożycielami licznych tajnych grup. Czasem grupy te były niewielkie i o niedużym zasięgu działania. Przeważnie rozbijane były po pierwszych represjach okupanta. Manifestowały jednak czynny opór wobec wroga. Przykładem takiej organizacji była założona już 5 listopada 1939 r. w Tarnowskich Górach Polska Organizacja Partyzancka (POP). Powstała z inicjatywy Józefa Korola. Zdekonspirowało ją gestapo jesienią 1940 r. Przywódcy i ważniejsi działacze otrzymali wyroki śmierci albo zostali osadzeni zostali w obozach koncentracyjnych. Członkowie pozostali na wolności wstąpili do organizacji zwanej Obóz Zjednoczenia Narodu Polskiego (OZNP). Jej szefem został Hubert Hatko. Centrala tej organizacji mieściła się w Brzozowicach-Kamieniu, a działalność prowadzona prawie w całym powiecie tarnogórskim. Latem 1941 r., kiedy gestapo było już na tropie OZNP, drukarnię wraz z archiwum organizacji przeniesiono do stojącego pod lasem ustronnego domu w Lasowicach. Zrobiono to za namową osoby, która później okazała się konfidentem. W nocy z 11 na 12 października 1941 r. gestapo oświetliło otoczony dom reflektorami i zastało członków OZNP podczas pracy. Wszyscy zostali aresztowani. Posypały się wyroki śmierci. Na Śląsku często wykonywano egzekucję publicznie zamieniając je w widowiska. Po zdekonspirowaniu w 1942 r. kolejnej tarnogórskiej organizacji zwanej Polska Obrona Obywatelska (POO), pozostali na wolności członkowie wstępowali do Związku Walki Zbrojnej, późniejszej Armii Krajowej.rskiej organizacji zwanej Polska Obrona Obywatelska (POO), pozostali na wolności członkowie wstępowali do Związku Walki Zbrojnej, p

Mimo ogromnych represji społeczeństwo tarnogórskie nie dało się zastraszyć. Czasami im represje były mocniejsze, tym opór silniejszy. Szczególnie zakazywano używać polskiej mowy. Tarnogórzanie nie tylko specjalnie po polsku mówili, ale i pisali na murach hasła arych Szeregów w kraju sięgały 80%. Organizację tą rozwiązano w styczniu 1945 r. Po wyzwoleniu Polski harcerstwo odrodziło się błyskawicznie. Powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej oraz wejście do rządu Stanisława Mikołajczyka i jego współpracowników umożliwiło legalną działalność grupom znajdującym się dotychczas w konspiracji. Utworzono Związek Harcerstwa Polskiego. Znalazło się w nim 200 tysięcy dziewcząt i chłopców.

Skauting nie został wymyślony dla osobistej uciechy, ale dużo wymagał. Nie był realizacją własnych upodobań, ale wprawianiem do służby na rzecz swojego kraju. Aby być pożytecznym dla ojczyzny trzeba było być samodzielnym i zaradnym. Głównym obowiązkiem skauta była pomoc potrzebującym. Wiele z wartości przyświecających skautom nie straciło na aktualności do dnia dzisiejszego.

„Harcerstwo nie jest jednak rewolucją na polu wychowania. Jest raczej postawionym próbnie pomysłem wesołego spędzenia wolnego czasu poza domem, pomysłem, który okazał się wychowawczo płodnym. Musi ono uzupełniać wychowanie szkolne, wypełniając pewne nieuniknione luki jego zwykłego programu szkolnego. Jednym słowem harcerstwo jest szkołą wychowania obywatelskiego przez współżycie z przyrodą.” *

*A. Skrabania – „Szkice z dziejów harcerstwa tarnogórskiego. Lata 1922 – 1945”, s.470

Źródła:
A. Skrabania – „Szkice z dziejów harcerstwa tarnogórskiego. Lata 1922 – 1945”
A. Kiewicz – „Dolnośląskie Harcerstwo w latach 1945-1975”

Pliki do pobrania

Używamy plików cookies, aby ułatwić korzystanie z serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie.